Od połowy lat 90-tych, w związku z planowanym przystąpieniem Polski do UE, rozpoczęła się transformacja kształcenia w zawodach pielęgniarki i położnej.
Jednym z celów zmian było dostosowanie polskich regulacji prawnych do dyrektyw Rady Wspólnot Europejskich, a co za tym idzie dostosowanie kształcenia w tych zawodach do europejskich standardów. Dodatkową zmianą, jakiej wówczas w Polsce dokonano, było usytuowanie kształcenia w tych zawodach wyłącznie na poziomie studiów wyższych, z pełną konsekwencją stosowania wszelkich podstaw prawnych i regulacji obowiązujących system szkolnictwa wyższego.
Od 1 maja 2004 roku, Polska stała się pełnoprawnym członkiem Wspólnoty Europejskiej. Zanim to nastąpiło dokonano analizy systemu kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce. Ocena ta dotyczyła wszystkich obowiązujących w tym czasie systemów kształcenia. Tak, więc dokonano oceny kształcenia w liceach medycznych, w których czas kształcenia wynosił 5 lat, w medycznych szkłach zawodowych, w których czas kształcenia wynosił od 2 lat, poprzez 2,5 letnie kształcenie do 3 lat kształcenia zawodowego. W roku 1991 podjęto decyzję o zakończeniu kształcenia w pięcioletnich szkół licealnych. Zgodnie z tą decyzją rok ten był rokiem ostatniego naboru do tego typu szkół. Opracowano nową dokumentację programową zawierającą charakterystykę absolwenta szkoły pielęgniarskiej. Charakterystyka ta określała wymagane umiejętności. Dokonano też opracowania planów i programów nauczania uwzględniających zalecenia programowe ICN i WHO. W 1996 w ramach tzw. innowacji pedagogicznej rozpoczęto w wybranych medycznych szkołach zawodowych (ostatecznie było to 10 szkół w Polsce) wdrażanie 3 letniego programu nauczania, z zalecaną liczbą godzin kształcenia zawodowego według unijnego systemu – 4600 godzin. W 2003 r. kształcenie to zakończono, nie przenosząc ostatecznie doświadczeń tego eksperymentu dydaktycznego na skalę Polski, lecz ostatecznie dokonano przeniesienia 3 letniego systemu kształcenia w zawodzie na kształcenie wyłącznie na poziomie wyższym.
Zmiany dotyczące kształcenia zawodowego pielęgniarek i położnych zapisane zostały w ustawie z dnia 5 lipca 1996 roku o zawodach pielęgniarki i położnej oraz jej kolejnych nowelizacjach. Nowelizacje ustawy wprowadzały szereg zmian w zakresie kształcenia miedzy innymi takich jak określenie kierunku transformacji kształcenia. Zdefiniowane zostały szkoły pielęgniarskie i szkoły położnych. Zdefiniowano tytuły zawodowe dla absolwentów różnych szkół, na poszczególnych poziomach kształcenia. Nowelizacje te wprowadziły system akredytacji szkół pielęgniarskich i szkół położnych jako odrębną akredytację przeprowadzaną przez Ministra Zdrowia, niezależną od akredytacji przeprowadzanej przez Państwową Komisję Akredytacyjną w imieniu Ministra Nauki i szkolnictwa Wyższego dla danej uczelni wyższej.

Aktualny system kształcenia:

W świetle regulacji zawartych w tej ustawie obecnym i docelowym systemem kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce są 3 – letnie studia wyższe zawodowe, licencjackie oraz 2 –letnie studia uzupełniające magisterskie.
Analiza, porównanie oraz przeprowadzona ocena procesu kształcenia pielęgniarek i położnych w Polsce w stosunku do procesu kształcenia w innych krajach europejskich doprowadziły w efekcie do decyzji o uzupełnieniu godzin kształcenia zawodowego dla osób, które ukończyły szkoły pielęgniarek i położnych w poprzednich systemach kształcenia.
Stąd od roku 2004 wprowadzono rozporządzeniem Ministra Zdrowia przepisy regulujące zasady i przebieg kształcenia uzupełniającego- pomostowego dla pielęgniarek i położnych. Studia pomostowe pozwalają uzupełnić kształcenie zawodowe, w stosunku do ukończonego uprzednio kształcenia i jednocześnie uzyskać wykształcenie na poziomie wyższym zawodowym oraz tytuł licencjata.
Studia pomostowe oceniane są przez pielęgniarki i położne w dwojaki sposób, po pierwsze jako rozwiązanie krzywdzące, ze względu na niesprawiedliwą ocenę poziomu wykształcenia polskich pielęgniarek i położnych przez ekspertów unijnych, ale także jako i wyzwanie dla przedstawicieli tych grup zawodowych.
Podjęcie kształcenia pomostowego to poważna i odpowiedzialna decyzja, dla pielęgniarek i położnych, które są aktywne zawodowo. Wiąże się, bowiem ze zmianą organizacji pracy zawodowej, ale także ze zmianą życia prywatnego. Jest to podjęcie wysiłku edukacyjnego przez osoby mając za sobą często wieloletnie doświadczenie zawodowe. Studia te stanowiły również spore obciążenie finansowe, gdyż koszty uczestnictwa w studiach były ponoszone najczęściej przez samych zainteresowanych.
Powodem takiego stanu rzeczy był przyjęty sposób pozyskiwania i korzystania z dofinansowania, ze środków unijnych przeznaczonych na ten cel w poprzednich latach, czyli w perspektywie finansowej 2004-2006.
Nie sposób nie wspomnieć o względach prestiżowych związanych z uznaniem kwalifikacji, co nie pozostaje bez wpływu na zły odbiór przez samo środowisko, kształcenia uzupełniającego, jakim są studia pomostowe.
W tym miejscu należy jednak podkreślić, że wszystkie przedakcesyjne polskie systemy kształcenia pielęgniarek i położnych bardzo dobrze przygotowywały do wykonywania zawodów. Były to systemy o ugruntowanej pozycji i znaczeniu dydaktycznym. Nieuznanie kwalifikacji pielęgniarek i położnych wykształconych przed 2004 r.– co dotyczyło ponad 90% pielęgniarek i położnych pracujących w ochronie zdrowia – stało się faktem, ale nadal jest paradoksem. Pielęgniarki i położne z tytułem magistra wszędzie w Europie stanowiły i nadal będą stanowić niewielki procent profesjonalistów w systemie, bo takie przygotowanie służy pełnieniu szczególnych funkcji zawodowych.

Co stało się jednym z głównych zadań Departamentu Pielęgniarek i Położnych od momentu jego powstania w obszarze spraw dotyczących Unii Europejskiej.

Pierwszą zasadniczą sprawą było doprowadzenie do wpisania do dyrektywy unijnej, a dokładniej do załącznika do dyrektywy 2005/36/WE tytułów licencjata pielęgniarstwa i licencjata położnictwa jako tytułów odpowiadających aktualnemu systemowi kształcenia zawodowego, który został wprowadzony w roku 2004. Był to bardzo ważny proces, który pozwalał osobom kończącym nowy system kształcenia ubiegać się w krajach europejskich o uznanie kwalifikacji w sposób automatyczny. To zadanie napotkało pewne trudności formalne, gdyż w trakcie akcesji nastąpiła zmiana standardów kształcenia i jednoczesna zmiana liczby godzin kształcenia właściwa dla tych poziomów bez określonego czasu dostosowania tych programów dla zmienionej liczby godzin, czyli bez przepisów przejściowych, co budziło liczne wątpliwości Komisji Europejskiej dla wniosku strony polskiej o tzw. notyfikację załącznika do dyrektywy. Przeprowadzone postępowanie w tej sprawie pozwoliło po blisko rocznych ustaleniach dotyczących tego problemu doprowadzić sprawę do pomyślnego finału. Komisja Europejska wyraziła zgodę. W załączniku pojawiły się nowe tytuły w odniesieniu do polskich pielęgniarek i położnych.
Drugi problem, który także doczekał się pomyślnego rozwiązania w ramach działań Departamentu to zniesienie daty granicznej na realizację kształcenia uzupełniającego, jakim są studia pomostowe. Realizacja tego rodzaju kształcenia miała swoje ograniczenie czasowe, a mianowicie jeszcze na etapie akcesji określono, że będzie ono obowiązywać jedynie do roku akademickiego 2010/2011. Sytuacja ta z uwagi na duże zainteresowanie środowiska tym rodzajem kształcenia byłaby ograniczeniem, a w pewnym momencie wręcz barierą dla osób zdecydowanych uzupełnić kształcenie, ale także dla możliwości wykorzystania na ten cel środków unijnych – funduszy strukturalnych, z jakich Polska może korzystać w ramach perspektywy finansowej 2007-2013 w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki. Postulaty Polski dotyczące zniesienia daty granicznej kierowane do Komisji Europejskiej spotkały się z przychylnością. Dzięki temu udało się zdobyć dla nich akceptację wszystkich państw członkowskich oraz samej Komisji Europejskiej, co w rezultacie doprowadziło do zniesienia terminu na uzupełnienie wykształcenia do poziomu licencjatu, który obowiązywał pierwotnie (zgodnie z brzmieniem obecnej ustawy do roku 2010). W nowej ustawie, której projekt rządowy jest obecnie procedowany artykuł ustawy uwzględniający tą datę już nie występuje. Wiele szczegółów, dotyczących rozmów z Komisją Europejską, z uwagi na charakter tej publikacji pozwolę sobie pominąć, konkludując jednak należy wskazać, że studia pomostowe będą dostępne dla pielęgniarek i położnych do naturalnego wygaśnięcia zainteresowania nimi.
Trzecia, a zarazem najważniejsza sprawą, jaką zajął się Departament, właściwie prawie równolegle czasowo, co do spraw opisanych powyżej, była sprawa zmiany zasad uznawania kwalifikacji pielęgniarek i położnych. Ale sprawa ta w agendzie Komisji Europejskiej pojawiła się najpóźniej mimo naszych starań o zajmowanie się nią od samego początku naszych działań w relacjach z UE. Opór Komisji związany z tym tematem był spowodowany niedługim czasem jaki upłynął od przyjęcia tego rozwiązania, czyli od 2004r., a rozmowy prowadzone były z tymi samymi urzędnikami Komisji, którzy to rozwiązanie dla Polski proponowali i wprowadzali. Dlatego nie było łatwo ten temat rozpocząć. Po ocenie systemu uznawania kwalifikacji, jakim był system obejmujący Polskę, z dwoma warunkami było trudno się pogodzić. Pierwszym, był warunek studiów pomostowych a drugim, liczba godzin jakie przyszło uzupełniać polskim pielęgniarkom w tym systemie. Najtrudniejszą sprawą do zaakceptowania był program godzin uzupełniających w odniesieniu do pielęgniarek, które ukończyły liceum medyczne. W tej grupie dokonano naszym zdaniem sztucznego podziału na dwie ścieżki A i B i zdecydowano, iż liczba godzin do uzupełnienia to 1633 godziny dla osób, które rozpoczęły kształcenia po 1980r. oraz 3000 godzin dla osób, które rozpoczęły kształcenie przez 1980r.. Stworzono w ten sposób dużą barierę w kształceniu pomostowym dla najliczniejszej grupy pielęgniarek, czyli licealistek (ok.177 000 pielęgniarek to licealistki). Dodatkowo była to grupa o największym doświadczeniu zawodowym licząc lata pracy. Najmniejsze doświadczenie zawodowe, jakim legitymują się osoby, z tym wykształceniem to 13 lat, bowiem kształcenie w liceach medycznych zakończyło się w 1996 r. Przy określaniu liczby godzin kształcenia uzupełniającego nie wzięto pod uwagę, wówczas żadnych tego typu argumentów. Narzucone warunki były trudne i do tego nie odnosiły się do stanu rzeczywistego. Dokładna analiza dokonana przez Departament Pielęgniarek i Położnych i współpracujących z nami ekspertów i specjalistów zajmujących się wtedy i obecnie sprawami kształcenia pozwoliła nam zebrać materiał, który posłużył w rozmowach z Komisją Europejską, a następnie z państwami członkowskimi w wprowadzonych rozmowach, które w ostatniej fazie przerodziły się w bardzo poważne negocjacje. Cały proces uzgodnień, polskiego wniosku, który proponował 1100 godzin kształcenia uzupełniającego to trudna, mozolna praca polegająca na ustalaniu metodologii liczenia godzin kształcenia zawodowego, która nie była określona w żaden sposób w trakcie oceny godzin kształcenia zawodowego na etapie akcesji, co było przyczyną tak niekorzystnych dla nas wyliczeń. Praca ta sprowadzała się między innymi do wyliczeń godzin w poszczególnych programach kształcenia zmieniających się praktycznie, co 5 lat. Następnie porównywaniu ich do godzin objętych Dyrektywą. Poszukiwaliśmy materiały, między innymi w archiwum państwowym, w celu dostarczenia pewnych informacji dotyczących sytemu kształcenia, który wygaszono. Dodam w ramach ciekawostki, że w pewnym momencie za dowód w prowadzonych rozmowach posłużył nam odpis szczegółowego programu kształcenia liceum medycznego jednego z pracowników Departamentu sporządzonym w latach 80-tych z dokładnym wyliczeniem godzin i opatrzony pieczęciami urzędowymi. Te dzisiaj już pożółkłe strony robią wrażenie i stanowią autentyczny dokument, przydatny do oceny kształcenia. Tak też się stało. Nastąpił pewien przełom w tych rozmowach z Komisją. Poczuliśmy pewną zmianę w podejściu do polskiego wniosku, czego efektem była zgoda na przekazanie tej sprawy na posiedzenie Komitetu do Spraw Uznawania Kwalifikacji, który zajmuje się sprawami Dyrektywy 2005/36 dotyczącej między innymi zawodów pielęgniarek i położnych. Szybko przygotowany został program godzin uzupełniających, jaki strona polska zaproponowała w zamian dla jednej ścieżki licealistek uznając, że był to jeden typ szkoły bez potrzeby dzielenia na A i B. Autorski program przygotowała na prośbę Departamentu Pani doc. Maria Kózka, Sekretarz Krajowej Rady Akredytacji Szkolnictwa Medycznego w poprzedniej Kadencji oraz nauczyciel akademicki Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przygotowanie projektu programu wymagało olbrzymiej wiedzy i doświadczenia, zarówno z zakresu poprzedniego jak i obecnego systemu kształcenia. Program powstał przez porównanie właśnie tych systemów kształcenia i wyłonienie istotnych różnic i braków treści i godzin jak też zaproponowanie ich realizacji zgodnie ze strukturą godzin, jaka wytyczona jest przez Dyrektywę 2005/36. Przy okazji niniejszej publikacji pragniemy wyjątkowo ciepło podziękować Pani docent Marii Kózce za wkład pracy w to bardzo ważne przedsięwzięcie na rzecz środowiska zawodowego pielęgniarek.
Ale wracając do relacji z przebiegu tej sprawy, jak wspomniałyśmy sprawę przekazano na posiedzenie Komitetu, a ten przekazał ja dalej, z racji specyfiki tematu i potrzeby rozmów w gronie ekspertów do rozpatrzenia przez Grupę Koordynatorów. Po posiedzeniu Grupy Koordynatorów pewne wątpliwości, ale i uwagi do polskiego wniosku, zgłosiły cztery państwa – Niemcy, Austria, Wielka Brytania, Włochy. Komisja zdecydowała o potrzebie rozmów bilateralnych. Rozpoczęliśmy cykl uzgodnień dwustronnych, kolejno przekonując wymienione kraje do naszego rozwiązania. Do rozmów z nami wymienione państwa skierowały oprócz przedstawicieli danego ministerstwa zdrowia licznie reprezentowane organizacje zawodowe, rejestrowe, związki zawodowe szczególnie zaniepokojone wpływem tego rozwiązania na rodzimy rynek pracy, organizacje i instytucje odpowiedzialne za sprawy kształcenia. Departament jest w posiadaniu pełnej dokumentacji z rozmów wraz z listą uczestników spotkań oraz zapisem dźwiękowym z prowadzonych ustaleń. Po rozmowach towarzyszyła nam jeszcze większa niepewność, co do efektu końcowego, choć paradoksalnie same rozmowy były przyjęte przez te państw jako bardzo potrzebne i wyjaśniające wiele wątpliwości. Jednak „druga strona” do końca, a więc do kolejnego posiedzenia Komitetu nie dawała jednoznacznego poparcia dla naszej propozycji zmiany w programie studiów pomostowych. Nie wiedzieliśmy dalej, jaki będzie efekt naszych starań. Jedynie Austria w trakcie rozmów, poprzez system krótkiego głosowania po 6 godzinach rozmów jako jedyna wyraziła ustne poparcie dla tej propozycji. Żadnej innej pewności nikt nie dostarczył. Dopiero w dniach 21-22 października 2009r. na kolejnym posiedzeniu sprawę poddano ponownemu rozpatrzeniu zarówno przez Grupę Koordynatorów i kolejnego dnia posiedzenia przez Komitet. Strona Polska przedstawiła efekty rozmów dwustronnych. Obrady wyglądały następująco: kolejno wszyscy przedstawiciele państw członkowskich, zarówno tych, które miały wątpliwości jak i tych, które stanowisko Polski popierały prezentowały swoje stanowiska w trakcie posiedzenia. Następnie Niemcy potwierdziły, iż akceptują polski wniosek, jednakże pod warunkiem przyjęcia w programie kształcenia 800 godzin kształcenia praktycznego. Wniosek zgłoszony do negocjacji na tym etapie przez Niemcy właściwie przekreślał dotychczasowe ustalenia. Przyjęcie propozycji Niemiec powodowało zdecydowany głos sprzeciwu innych państw, bowiem liczba godzin kształcenia zaproponowana w polskim projekcie 1100 i jednocześnie przyjęcie propozycji Niemiec, czyli 800 godzin kształcenia praktycznego nie respektowało zapisów dyrektywy i zachowania proporcji pomiędzy godzinami kształcenia teoretycznego i praktycznego.
Był to klasyczny impas. Zarządzono chwilę przerwy w posiedzeniu na naszą prośbę. Rewizja naszego stanowiska, stanowiska Niemców, przewidywania możliwych rozwiązań i zachowań innych państw. Zgłosiliśmy nowa propozycję otwierającą dalsze możliwości negocjacji, czyli przyjęcie 1150 godzin kształcenia, z czego 750 to godziny kształcenia praktycznego. Niemcy potrzebują czasu na rozważenie tej nowej propozycji. Nie pozwalamy na długie zastanawianie się, Na to rozwiązanie czeka wiele tysięcy pielęgniarek, dalsze rozmowy i czas to kolejne niepotrzebne pieniądze angażowane na tak długie kształcenie uzupełniającego i czas, który jest potrzebny każdemu, a szczególnie nam. Udało się uzyskać jednak pozytywne spojrzenie na naszą prośbę o nadanie dla sprawy tzw. dead line. Udało się, Komisja Europejska przychyla się do naszej prośby i proponuje procedurę pisemną do określonej daty. Brak sprzeciwu oznacza zgodę. W między czasie kierujemy pismo do Niemieckiego Ministerstwa Zdrowia z nasza argumentacją i uzasadnieniem dla nowej liczby godzin. My nie mamy czasu na kolejne rozmowy. Udało się, jest zrozumienie i pewne ustępstwo na rzecz naszej propozycji. Jest zgoda, o czym informuje nas Komisja Europejska. Czekamy na oficjalne potwierdzenie dla polskiego wniosku.
Niedogodność akcesyjna, czyli pewnego rodzaju wymóg uzupełnienia kwalifikacji, stała się dla pielęgniarek i położnych również swoistym wyzwaniem. Bardzo wiele pielęgniarek zdecydowało się podjąć studia, uznając, że przyniesie im to korzyść w postaci wyższego wykształcenia zawodowego, bardziej nowoczesnych kwalifikacji, szansy na awans i lepsze uposażenie, umocnienie samodzielności i poprawę pozycji zawodowej, szansę na nową wiedzę. Niektórzy dyrektorzy jednostek starają się wynagrodzić wysiłek osób, które osiągnęły wyższy szczebel wykształcenia, dając temu wyraz w regulacjach wynagrodzeń.

W chwili obecnej realizowany jest projekt systemowy dotyczący finansowania studiów pomostowych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Finansowanie tego typu kształcenia będzie dotyczyło, co najmniej 24 000 pielęgniarek i położnych w okresie 2007-2013 z perspektywą finansowania działań rozpoczętych w ramach projektu do roku 2015.

Beata Cholewka, Jolanta Skolimowska

Departament Pielęgniarek i Położnych MZ

30 listopada 2009 r.

Chcesz otrzymywać na skrzynkę pocztową bieżące informacje w sprawie skróconych studiów pomostowych dla pielęgniarek redagowane przez Portal? Dołącz do 5 tysięcy osób otrzymujących Internetowy Serwis Informacyjny dla Pielęgniarek i Położnych – zobacz jakie informacje będziemy Tobie przesyłać . . . DOŁĄCZ DO OSÓB DOBRZE POINFORMOWANYCH!