Interpelacja nr 1967
do ministra pracy i polityki społecznej
w sprawie poprawy złej sytuacji płacowej pracowników domów pomocy społecznej
Szanowna Pani Minister! Bardzo zła sytuacja płacowa pracowników domów pomocy społecznej (ok. 60% średniej krajowej płacy) powoduje odpływ kadry pracowniczej, a co się z tym wiąże, obniżenie się zakresu i jakości usług świadczonych przez DPS-y.
Pracownicy odchodzą do pracy w zakładach opieki zdrowotnej (na mocy ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń, Dz. U. Nr 149, poz. 1076, pracownicy opieki służby zdrowia otrzymali 30% podwyżki) za granicą i do innych jednostek, gdzie otrzymują zdecydowanie wyższe zarobki i lepszy komfort pracy. Sytuacja kadrowa w domach opieki społecznej jest bardzo trudna. Występują braki pracowników, a pozyskanie nowych jest praktycznie niemożliwe.
Na mocy ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., zgodnie z art. 19 pkt 10, prowadzenie domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym należy do zadań własnych powiatu. Jest oczywiste, że DPS-y są jednostkami organizacyjnymi samorządów powiatowych finansowanymi poprzez ich budżet, a budżet ten to w ogromnej mierze środki otrzymane z budżetu państwa, m.in. dotacja celowa na jednego mieszkańca przyjętego przed 2004 r. (wg starych zasad) oraz ulga w podatku dochodowym odprowadzanym do budżetu państwa dla gmin z przeznaczeniem na finansowanie mieszkańca przyjętego na nowych zasadach.
Przyjęte w ustawie o finansach publicznych zasady konstruowania budżetów jednostek samorządu powiatowego nie pozwalają na dostosowanie wielkości budżetów tych jednostek do zmieniających się realiów na rynku pracy. Ponadto rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych j.s.t. (Dz. U. Nr 146, poz. 1222) uniemożliwia formalne podwyższenie wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w domach opieki społecznej.
W związku z powyższym zwracam się do Pani Minister z pytaniem: Jakie działania zamierza Pani podjąć, aby rozwiązać problem złej sytuacji płacowej pracowników domów pomocy społecznej, a tym samym zlikwidować problem odpływu wykwalifikowanej kadry pracowniczej i idące za tym obniżenie się zakresu i jakości usług świadczonych przez DPS-y?
Z poważaniem
Poseł Marek Cebula
Krosno Odrzańskie, dnia 10 marca 2008 r.
Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej
na interpelację nr 1967
w sprawie poprawy złej sytuacji płacowej pracowników domów pomocy społecznej
Odpowiadając na pismo Pana Marszałka z dnia 18 marca br., znak SPS-023-1967/08, w sprawie interpelacji posła Marka Cebuli dotyczącej złej sytuacji płacowej pracowników domów pomocy społecznej, informuję, co poniżej.
Zgodnie z art. 123 ustawy o pomocy społecznej prawa i obowiązki pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej regulują (z wyjątkiem pracowników zatrudnionych na podstawie ustawy Karta nauczyciela) przepisy o pracownikach samorządowych, a więc ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 142, poz. 1593, z późn. zm.) oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie Rady Ministrów z 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222, z późn. zm.). Określanie poziomu wynagrodzeń w poszczególnych jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej leży po stronie samorządu i kierowników tych jednostek. Rada Ministrów, określając zasady wynagradzania pracowników zatrudnionych w wymienionych jednostkach, przyjęła, iż pracodawcy będą samodzielnie ustalać miesięczne stawki wynagrodzenia zasadniczego na podstawie tabeli punktowych rozpiętości kategorii zaszeregowania (określonej w załączniku nr 1 do rozporządzenia), a także najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego i wartości jednego punktu w złotych ustalonego przez pracodawcę w porozumieniu z wymienionym organem (§ 3 rozporządzenia). Finansowanie wydatków na wynagrodzenia pracowników samorządowych następuje w ramach środków przewidzianych na ten cel w budżetach własnych jednostek samorządu terytorialnego.
Z powyższych względów w rozporządzeniu określono jedynie podstawowe wysokości dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, w tym dodatku za pracę w porze nocnej, którego wysokość uwzględnia powszechną gwarancję określoną w Kodeksie pracy. Widełkowe zaszeregowanie ustalone dla poszczególnych stanowisk pracy, możliwość tworzenia przez pracodawcę funduszu premiowego i funduszu nagród pozwalają, zdaniem resortu, na prowadzenie właściwej zakładowej polityki płac.
Należy mieć także na uwadze, że pracodawca samorządowy ma możliwość wprowadzenia korzystniejszych warunków wynagradzania pracowników (w tym ewentualnych preferencji dla określonej grupy pracowników) niż wynikające z omawianego rozporządzenia Rady Ministrów w drodze układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania. Przy uwzględnieniu pewnych ograniczeń przewidzianych w art. 239 § 3 i art. 24126 § 2 K.p. powyższe regulacje zakładowe nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż mające do nich zastosowanie przepisy szczególne, o których mowa wyżej (art. 9 § 2 K.p.). Dlatego też zdaniem resortu pracy i polityki społecznej zmiany przepisów w zakresie dodatku za pracę w porze nocnej i na drugiej zmianie oraz dodatku za pracę w niedziele, święta i dni wolne od pracy nie powinny być przedmiotem odgórnych ustaleń. W wielu domach pomocy społecznej utrzymano poprzednio obowiązujące przepisy (przed przekazaniem domów pomocy społecznej do prowadzenia powiatom), np. w sprawie dodatków za pracę w niedziele i święta czy też wyższych dodatków za pracę w porze nocnej.
W opinii pracowników domów pomocy społecznej i występujących w ich imieniu związków zawodowych pracownicy jednostek samorządu terytorialnego wynagradzani są w oparciu o korzystniejsze przepisy płacowe, które w swojej treści zawierają tabele zaszeregowania kwotowe (zwyczajowo waloryzowane analogicznie do tabel zaszeregowania jednostek budżetowych administracji państwowej). Ta waloryzacja bardzo rzadko przekłada się także na jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego. W efekcie pracownicy urzędów (dotyczy głównie gmin i powiatów) otrzymują podwyżki wynagrodzeń (często znacznie wyższe niż waloryzacja), a w wielu jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej nie było żadnych podwyżek od kilku lat, a jeśli były, to były znikome.
Problemem bardzo ściśle powiązanym ze sposobem finansowania domów pomocy społecznej, a pośrednio również wynagradzania zatrudnionych w nich pracowników, jest problem finansowania usług zdrowotnych dla mieszkańców domów. Domy pomocy społecznej, które nie mają w obowiązku świadczenia usług zdrowotnych, a jedynie umożliwiać mieszkańcom korzystanie z tych usług, w praktyce muszą je świadczyć z uwagi na konieczność zapewnienia opieki i pielęgnacji mieszkańcom przez 24 godziny na dobę.
Ustawa o pomocy społecznej w art. 55 wskazuje, że dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, oraz w art. 58 wskazuje, iż po stronie domu leży obowiązek umożliwienia i zorganizowania pomocy mieszkańcom w dostępie do korzystania ze świadczeń zdrowotnych przysługujących im na podstawie przepisów o świadczeniach z ubezpieczenia zdrowotnego.
W związku z nowelizacją ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w czerwcu 2006 r., która umożliwiła w ramach struktury organizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej wydzielenie jednostki organizacyjnej zlokalizowanej na terenie jednostki organizacyjnej pomocy społecznej (dom pomocy społecznej lub całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza), minister pracy i polityki społecznej skierował do wszystkich starostów/prezydentów miast na prawach powiatu apel w sprawie podjęcia działań w kierunku utworzenia takich jednostek, które sprawowałyby opiekę medyczną nad mieszkańcami domów pomocy społecznej. Według danych zebranych przez wydziały polityki społecznej na koniec III kwartału 2007 r. tylko w 17 domach pomocy społecznej utworzone zostały zakłady opieki zdrowotnej.
Tak więc w większości przypadków domy pomocy społecznej w dalszym ciągu finansują usługi zdrowotne, które powinny być finansowane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Przekłada się to negatywnie na sytuację finansową mieszkańców, którzy już płacą składki na ubezpieczenia zdrowotne, a także ich rodzin oraz gmin, które dopłacają do pełnego kosztu utrzymania mieszkańca, w którym zawarte są także koszty związane z bezpośrednim finansowaniem usług zdrowotnych świadczonych w domach pomocy społecznej.
Zdaję sobie sprawę, że dodatkowe niezadowolenie i rozgoryczenie pracowników pomocy społecznej budzą akcje protestacyjne niektórych grup zawodowych skutkujące dla nich podwyżkami wynagrodzeń (lekarze, pielęgniarki, celnicy, nauczyciele, górnicy). Możliwość otrzymania przez pracowników medycznych lepiej płatnej pracy za granicą lub w służbie zdrowia spowodowała odpływ niektórych pracowników z domów pomocy społecznej. Oczywiście sytuacja w tym zakresie jest różna w zależności od województwa. Do ministerstwa wpływają ostatnio liczne wystąpienia w tej sprawie.
Zebrane w I kwartale 2007 r. dane dotyczące wynagrodzeń niektórych grup pracowników domów pomocy społecznej pozwoliły również na dokonanie analizy na temat średnich miesięcznych wysokości wynagrodzeń w domach samorządowych, a także prowadzonych na zlecenie powiatów w poszczególnych województwach. Przykładowo średnie wynagrodzenie osób zatrudnionych na stanowiskach pielęgniarek w domach pomocy społecznej (powiatowych i prowadzonych na zlecenie powiatu) w kraju wynosiło, wg stanu na koniec 2006 r., 1650 zł miesięcznie. Najwyższą średnią odnotowano w domach dla osób przewlekle somatycznie chorych – ok. 1742 zł brutto miesięcznie, najniższą w domach dla osób przewlekle psychicznie chorych – ok. 1614 zł brutto.
W przypadku województw najwyższe średnie uposażenia na stanowiskach pielęgniarek odnotowano w województwie wielkopolskim – ok. 2032 zł brutto, natomiast najniższe w województwie świętokrzyskim – średnio niecałe 1500 zł brutto, czyli w skrajnych przypadkach różnica ta wynosi prawie 500 zł. Natomiast najwyższe średnie wynagrodzenie pielęgniarek zatrudnionych w domach prowadzonych przez powiat zanotowano w województwie podlaskim, które wynosiło ok. 1851 zł brutto, a najniższe w województwie świętokrzyskim – niecałe 1565 zł brutto. W domach prowadzonych na zlecenie powiatu najwyższe średnie wynagrodzenie miały pielęgniarki w województwie wielkopolskim – 2297 zł brutto, natomiast najniższe w województwie podlaskim – ok. 1255 zł brutto miesięcznie.
Te przykłady wskazują, jakie były i najprawdopodobniej są różnice w zarobkach pielęgniarek. Różnice te występują w zależności od typu domu, organu prowadzącego dom lub województwa. Przy czym należy pamiętać, że w trakcie przekazywania domów pomocy społecznej samorządom było pewne zróżnicowanie w zakresie poziomu finansowania domów pomocy społecznej, ale pracownicy wynagradzani byli w oparciu o to samo rozporządzenie płacowe dotyczące pracowników domów pomocy społecznej, więc poziom wynagradzania nie mógł być aż tak bardzo zróżnicowany. Dlatego też to organy samorządowe prowadzące domy pomocy społecznej mają bezpośredni wpływ na wysokości zarobków osób zatrudnionych w domach pomocy społecznej, a w przypadku domów prowadzonych przez inne instytucje ustalanie wysokości zarobków należy do organów zarządzających tymi placówkami.
Biorąc pod uwagę liczbę pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej (wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. w domach pomocy społecznej na podstawie umowy o pracę, w przeliczeniu na pełne etaty, zatrudnionych było 49 143,58, z czego pracowników zatrudnionych do działalności opiekuńczo-terapeutycznej było 24 755,97, zaś pracowników działalności medyczno-rehabilitacyjnej 8 028,33), należy stwierdzić, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie posiada środków finansowych, które mogłyby wesprzeć samorządy w realizacji podwyżek wynagrodzeń dla pracowników domów pomocy społecznej.
Zapewniam Pana Marszałka i Pana Posła Cebulę, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokłada i będzie dokładać dalszych starań w celu rozwiązania problemów dotyczących funkcjonowania i finansowania domów pomocy społecznej. Również problem wynagrodzeń pracowników domów pomocy społecznej jest dostrzegany i analizowany, jednakże obecnie nie ma możliwości wprowadzenia zmian, które w sposób natychmiastowy doprowadziłyby do jego rozwiązania. Nawet wnioskowane przez powiaty zwiększenie dotacji dla domów pomocy społecznej tylko pozornie może poprawić sytuację finansową domów pomocy społecznej, ponieważ dotacja ma charakter wygasający – w wielu domach liczba osób, na które przekazywana jest dotacja, stale się zmniejsza. Ponadto znaczne podwyżki skutkują wzrostem kosztu utrzymania, a tym samym podwyższeniem opłat za pobyt w domu pomocy społecznej (w tym w części ponoszonej przez gminy). Taka sytuacja skutkować może ograniczaniem liczby osób kierowanych do domów pomocy społecznej, co z kolei przekładać się będzie na budżety tych jednostek.
Jednocześnie wyjaśniam, że działania resortu będą koncentrowały się głównie w kierunku przeniesienia ciężaru finansowania świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej na Narodowy Fundusz Zdrowia. Pismo w tej sprawie zostało już skierowane do pani Ewy Kopacz, ministra zdrowia. Przygotowywane jest także wystąpienie do ministra finansów z propozycją wprowadzenia pewnych zmian do ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1996, z późn. zm.), które umożliwiłyby urealnienie środków na dotacje dla powiatów na dofinansowanie domów pomocy społecznej.
Ponadto informuję, że specjalny zespół w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów opracował projekt nowej ustawy o pracownikach samorządowych. Projektowane regulacje będą nowelizowały także dotychczasowe przepisy dotyczące zasad wynagradzania pracowników samorządowych. Tak więc kwestia ewentualnego odstąpienia od tzw. metody punktowej będzie mogła być rozważona przy okazji kompleksowej zmiany systemu wynagradzania pracowników samorządowych.
Dodatkowo przygotowana została nowelizacja przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego, która przewiduje między innymi wprowadzenie do treści rozporządzenia nowego przepisu dotyczącego możliwości przyznania dodatków specjalnych do wysokości 40% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku służbowego, a w sytuacjach wyjątkowych nawet przekraczających ww. wysokość, o co wielokrotnie wnioskowali pracownicy jednostek.
Minister
Jolanta Fedak
Warszawa, dnia 4 kwietnia 2008 r.
Zobacz także:
Raport Portalu i Gazety Pielęgniarek i Położnych – Pielęgniarka DPS
Aktualności według działów – pielęgniarka DPS
