Interpelacja nr 1649
do ministra pracy i polityki społecznej
w sprawie dramatycznej sytuacji płacowej pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej
Szanowna Pani Minister! Pracownicy domów pomocy społecznej ze względu na bardzo niskie płace coraz częściej rezygnują z zatrudnienia, co pogłębia – i tak już trudną – sytuację kadrową w tych placówkach. Szczególnie dokuczliwe kwestie uposażenia sprawiają, że czują się oni skrzywdzeni i upokorzeni. Opinię taką wyraża Stowarzyszenie Dyrektorów Domów Pomocy Społecznej Ziemi Lubuskiej.
Tej grupy zawodowej nie objęły regulacje płac z tytułu ustawy dotyczącej przekazania środków finansowych na podwyżki w służbie zdrowia. Również samorządy, którym podlegają te placówki, nie przekazują na tyle wystarczających środków finansowych, aby poprawić sytuację płacową wspomnianej grupy zawodowej.
Pracownicy domów pomocy społecznej wykonują równie trudną i odpowiedzialną pracę jak pracownicy zakładów opieki zdrowotnej. Tymczasem ich zarobki są o wiele niższe. Taki stan rzeczy stanowi problem nie tylko samych pracowników. Zagraża również drenażem kadr i zapaścią systemu opieki w domach pomocy społecznej. Osoby korzystające z tej formy pomocy mogą w związku z tym zostać narażone na znaczne obniżenie jakości udzielnej im pomocy. W związku z tym zwracam się do Pani Minister o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Czy kierowany przez Panią resort monitoruje wymienione zjawiska i planuje w związku z tym jakiekolwiek konkretne przedsięwzięcia, które pozwolą na zwiększenie środków dla DPS-ów?
2. Ilu pracowników domów pomocy społecznej w okresie ostatniego roku odeszło z pracy?
3. Czy tego system pomocy nie uważa Pani za zagrożony zapaścią w związku z problemami kadrowymi, szczególnie na obszarach przygranicznych?
4. Czy Pani Minister podjęła działania na szczeblu międzyresortowych konsultacji i uzgodnień, zmierzające do zmian w przepisach prawa, które pozwoliłyby w taki sposób zmienić statut pracowników DPS, aby mogli oni otrzymać podwyżki, choćby w wymiarze zbliżonym do wynagrodzeń pracowników ZOZ?
5. Czy uważa Pani, że kwestie dotyczące pracowników DPS mogłyby zostać uwzględnione w ustawie o zawodzie pracownika socjalnego?
6. Czy według Pani Minister obecny system finansowania DPS sprawdza się, czy też dostrzega Pani jakieś jego mankamenty? Co należałoby w tym systemie zmienić?
Z poważaniem
Poseł Wojciech Olejniczak
Warszawa, dnia 25 lutego 2008 r.
Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej
na interpelację nr 1649
w sprawie dramatycznej sytuacji płacowej pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej
Szanowny Panie Marszałku! W związku z interpelacją Pana Posła Wojciecha Olejniczaka z dnia 25 lutego 2008 r. przesłaną pismem z dnia 6 marca 2008 r. nr SPS-023-1649/08, w sprawie dodatku do wynagrodzenia dla pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej prowadzonych przez podmioty niepubliczne, uprzejmie odpowiadam.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ma świadomość trudnej sytuacji finansowej domów pomocy społecznej, w tym sytuacji płacowej zatrudnionych w nich pracowników. Na bieżąco monitorujemy wysokości zarobków kadry zatrudnionej w domach pomocy społecznej. Z zebranych danych w I kwartale 2007 r. wynika, że średnie wysokości wynagrodzeń kadry w domach pomocy społecznej (prowadzonych przez samorządy powiatowe) w poszczególnych województwach są zróżnicowane. Na przykład średnie zarobki brutto na stanowisku pielęgniarki wynoszą od 1564 zł (świętokrzyskie) do 1851 zł (podlaskie). Na stanowisku pracownika socjalnego od 1546 zł (łódzkie) do 1883 zł (wielkopolskie). Na stanowisku opiekuna/opiekuna DPS od 1267 zł (świętokrzyskie) do 1513 zł (śląskie). Wyżej podane wysokości są średnimi z województw. W przypadku jednostkowych wysokości wynagrodzeń w poszczególnych domach pomocy społecznej różnice są znacznie większe. Wysokość zarobków jest zróżnicowana w zależności od samorządów powiatowych, które są organem prowadzącym dla powiatowych domów pomocy społecznej. Natomiast zasady finansowania domów pomocy społecznej są jednakowe dla wszystkich domów pomocy społecznej.
Zgodnie z ustawą z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej domy pomocy społecznej prowadzone przez powiat są zadaniem własnym powiatu, dofinansowanym z budżetu państwa, przy czym należy pamiętać, że dotacja dla domów pomocy społecznej jest dotacją wygasającą i jej wysokość jest ustalana tylko w oparciu o liczbę mieszkańców skierowanych do domów pomocy społecznej przed dniem 1 stycznia 2004 r.
Pobyt mieszkańców skierowanych do domu pomocy społecznej po dniu 1 stycznia 2004 r. opłacany jest do wysokości średniego kosztu utrzymania. Opłatę ponosi mieszkaniec, rodzina i gmina. Opłaty te stanowią dochód powiatu, który powinien być przekazywany na finansowanie działalności bieżącej domu pomocy społecznej
Środki na dotacje dla powiatów na dofinansowanie prowadzenia domów pomocy społecznej planuje wojewoda. Środki te co roku ulegają zmniejszeniu z uwagi na naturalne zmniejszenia liczby mieszkańców, co jednak nie oznacza, że zmniejsza się średnia wojewódzka dotacja na jednego mieszkańca domu pomocy społecznej.
Uwalniane kwoty dotacji w danym roku budżetowym wojewoda może przeznaczyć na podwyższenie dotacji w województwie i najczęściej województwa podejmują stosowne decyzje w tym zakresie. Tak więc średnia dotacja na mieszkańca domu pomocy społecznej w ciągu roku budżetowego może wzrastać. Dodatkowo zgodnie ze znowelizowanym przepisem art. 155 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, w zależności od sytuacji finansowej domów pomocy społecznej w powiecie, a także od uzyskanych dochodów z tytułu odpłatności za pobyt w domu, wojewoda może zwiększyć kwotę dotacji dla powiatu do 20%.
Minister Pracy i Polityki Społecznej dysponuje rezerwą celową na realizację programów naprawczych w domach pomocy społecznej. Także wojewoda może część uwalnianych dotacji przeznaczyć na dofinansowanie realizacji programów naprawczych w poszczególnych jednostkach.
Analizując sposób finansowania domów pomocy społecznej można uznać, że w praktyce nie obciąża on samorządów powiatowych nadmiernymi wydatkami (z wyjątkiem środków na realizację programów naprawczych), bowiem środki własne przekazywane na funkcjonowanie domów pomocy społecznej stanowią dochód z odpłatności mieszkańców, ich rodzin i gmin. A do tej pory zdarza się, że środki te są wykorzystywane przez niektóre powiaty na realizację innych zadań (np. budowa drogi).
W roku 2006 zbliżający się, wcześniej obowiązujący, termin zakończenia realizacji programów naprawczych, wymusił zintensyfikowanie działań samorządów w celu pozyskania środków na ich dokończenie. Łatwiej pozyskiwane środki w ramach wydatków bieżących w większości zwiększały znacząco średni koszt utrzymania mieszkańca, co mogło skutkować także wzrostem środków na utrzymanie domów pomocy społecznej w roku 2007, a tym samym umożliwić także podwyżki wynagrodzeń. Niektóre powiaty odpowiednio wykorzystały taką sytuację.
Dodatkowo w 2007 r. znowelizowano ustawę o pomocy społecznej, która między innymi miała na celu poprawę finansowania domów pomocy społecznej:
– wprowadzono nową definicję kosztu utrzymania (nie wlicza się wydatków na remonty i zakupy realizowane w ramach programów naprawczych, a koszt dzieli się na liczbę mieszkańców, nie miejsc),
– w art. 155 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej wprowadzono możliwość zwiększenia dotacji dla powiatu do 20% (do dnia 1 kwietnia ubiegłego roku zwiększenie to było możliwe tylko do 10%),
– wprowadzono także możliwość partycypowania w opłatach za pobyt w DPS przez inne osoby niż dotychczas zobowiązane (np. rodzeństwo).
Problemem bardzo ściśle powiązanym ze sposobem finansowania domów pomocy społecznej jest problem finansowania usług zdrowotnych dla mieszkańców domów. Domy pomocy społecznej, które nie mają w obowiązku świadczenia usług zdrowotnych, a jedynie umożliwiać mieszkańcom korzystanie z tych usług, w praktyce muszą je świadczyć z uwagi na konieczność zapewnienia opieki i pielęgnacji mieszkańcom przez 24 godziny na dobę.
Ustawa o pomocy społecznej w art. 55 wskazuje, że dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających oraz w art. 58 wskazuje, iż po stronie domu leży obowiązek umożliwienia i zorganizowania pomocy mieszkańcom w dostępie do korzystania ze świadczeń zdrowotnych przysługujących im na podstawie przepisów o świadczeniach z ubezpieczenia zdrowotnego.
W związku z nowelizacją ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w czerwcu 2006 r., która umożliwiła w ramach struktury organizacyjnej zakładu opieki zdrowotnej, wydzielenie jednostki organizacyjnej zlokalizowanej na terenie jednostki organizacyjnej pomocy społecznej (dom pomocy społecznej lub całodobowa placówka opiekuńczo-wychowawcza). Minister pracy i polityki społecznej skierował do wszystkich starostów/prezydentów miast na prawach powiatu apel w sprawie podjęcia działań w kierunku utworzenia takich jednostek, które sprawowałyby opiekę medyczną nad mieszkańcami domów pomocy społecznej. Według danych zebranych przez wydziały polityki społecznej na koniec III kwartału 2007 r. tylko w 17 domach pomocy społecznej utworzone zostały zakłady opieki zdrowotnej.
W bieżącym roku pojawiła się nowa możliwość dotycząca świadczenia usług pielęgniarskich w domach pomocy społecznej w związku z podpisaniem we wrześniu ubiegłego roku zarządzenia nr 69 prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia umożliwiającego świadczenie środowiskowych usług pielęgniarskich również przez pielęgniarki zatrudnione w domach pomocy społecznej. Resort w trybie roboczym ustalił z Narodowym Funduszem Zdrowia między innymi, że świadczenia zdrowotne należne mieszkańcom mogą być realizowane w dwojaki sposób:
I sposób
Zakład opieki zdrowotnej występuje do wojewody o zmianę statutu – rozszerza działalność o świadczenia dla mieszkańców domów pomocy społecznej przez wydzieloną jednostkę. Występuje do inspekcji sanitarnej o dopuszczenie siedziby DPS jako miejsca świadczeń zdrowotnych.
Po spełnieniu warunków lokalowych realizuje świadczenia zdrowotne, które mogą być świadczone przez pielęgniarki domu pomocy społecznej po zawarciu z nimi stosownych umów, ale pod warunkiem spełniania wymogów kwalifikacyjnych zawartych w zarządzeniu prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia nr 69 z dnia 25 września 2007 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju podstawowa opieka zdrowotna (§ 22).
II sposób
Zakład opieki zdrowotnej rozlicza pielęgniarki w systemie zadaniowym. Jeśli pielęgniarki zatrudnione w DPS spełniają wymagania kwalifikacyjne i są wybrane przez pacjentów mogą po części stać się pracownikami ZOZ i wówczas świadczą usługi zgodnie z § 31, z uwzględnieniem załącznika 12 zarządzenia – karta oceny pacjenta (do 60 pkt skali Bartela), realizują indywidualny plan opieki, zgodnie z załącznikiem 13 i w oparciu o katalog świadczeń – załącznik 14.
W takim przypadku ZOZ wyposaża pielęgniarkę w zestaw przenośny dla pielęgniarki środowiskowej zgodnie z załącznikiem 10 do zarządzenia.
W ocenie NFZ w obecnym stanie prawnym brak jest jakichkolwiek przesłanek, aby zakład opieki zdrowotnej nie realizował pielęgniarskiej opieki środowiskowej, gdyż w przypadku wyboru przez pacjenta lekarza dyrektor ZOZ nie ma wyboru – wybór lekarza jest podstawą do roszczenia. Dyrektor ZOZ ma obowiązek zapewnienia takiej opieki. Gdyby dyrektorzy domów wskazywali, że zarządzenie nr 69 nie jest realizowane, to NFZ mógłby zastosować instrumenty skutecznego wyegzekwowania świadczenia usług pielęgniarstwa środowiskowego.
W większości przypadków domy pomocy społecznej w dalszym ciągu finansują usługi zdrowotne, które powinny być finansowane z Narodowego Funduszu Zdrowia. Przekłada się to negatywnie na sytuację finansową mieszkańców, którzy już płacą składki na ubezpieczenia zdrowotne, a także ich rodzin oraz gmin, które dopłacają do pełnego kosztu utrzymania mieszkańca, w którym zawarte są także koszty związane z bezpośrednim finansowaniem usług zdrowotnych świadczonych w domach pomocy społecznej.
Jednocześnie informuję, że działania resortu będą koncentrowały się w kierunku przeniesienia ciężaru finansowania świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej na Narodowy Fundusz Zdrowia. Pismo w tej sprawie zostało już skierowane do pani Ewy Kopacz ministra zdrowia. Przeniesienie ciężaru finansowania usług medycznych w domach pomocy społecznej na NFZ pozwoli także na możliwość zwiększenia wynagrodzeń pracowników zatrudnionych w domach pomocy społecznej.
Wracając do różnic w wysokościach zarobków kadry w domach pomocy społecznej w poszczególnych województwach, należy stwierdzić, że fakt ten wynika z różnego podejścia władz samorządowych do tego zagadnienia, pomimo jednakowych zasad finansowania domów pomocy społecznej. Dlatego też to organy samorządowe, prowadzące domy pomocy społecznej, mają bezpośredni wpływ na wysokości zarobków osób zatrudnionych w domach pomocy społecznej, a w przypadku domów prowadzonych przez inne instytucje, ustalanie wysokości zarobków należy do organów zarządzających tymi placówkami.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie posiada środków finansowych, które mogłyby wesprzeć samorządy w realizacji podwyżek wynagrodzeń dla pracowników domów pomocy społecznej. Nie posiada również żadnego wpływu na politykę płacową prowadzoną przez samorządy.
Zapewniam jednak, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokłada i będzie dokładać dalszych starań w celu rozwiązania problemów dotyczących funkcjonowania i finansowania domów pomocy społecznej. Również problem wynagrodzeń pracowników domów pomocy społecznej jest dostrzegany i analizowany, jednakże obecnie nie ma możliwości wprowadzenia zmian, które w sposób natychmiastowy doprowadziłyby do jego rozwiązania. Nawet wnioskowane przez powiaty zwiększenie dotacji dla domów pomocy społecznej tylko pozornie może poprawić sytuację finansową tych domów, ponieważ dotacja ma charakter wygasający w wielu domach liczba osób, na które przekazywana jest dotacja stale się zmniejsza. Ponadto znaczne podwyżki skutkują wzrostem kosztu utrzymania, a tym samym podwyższeniem opłat za pobyt w domu pomocy społecznej (w tym w części ponoszonej przez gminy). Taka sytuacja skutkować może ograniczaniem liczby osób kierowanych do domów pomocy społecznej, co z kolei przedkładać się będzie na budżety tych jednostek.
Zdaję sobie również sprawę z faktu, że podwyżki dla pracowników zakładów opieki zdrowotnej wzbudziły wiele emocji, przede wszystkim wśród pielęgniarek zatrudnionych w domach pomocy społecznej, w szczególności w tych, gdzie od wielu lat pracownicy nie otrzymywali podwyżek wynagrodzenia, ewentualnie otrzymywali tylko minimalne podwyżki waloryzacyjne. Jednak, naszym zdaniem, w obecnej chwili, nie ma możliwości prawnej zrównania płac pracowników domów pomocy społecznej z płacami pracowników służby zdrowia. Po pierwsze ze względu na źródło i zasady finansowania płac tych grup pracowników, po drugie ze względu na rodzaj pracy świadczonej w tych jednostkach, który jest zupełnie różny i niedający się ze sobą porównać, ze względu na cele wykonywanych zadań. Ponadto należałoby wybrać tylko te grupy zawodowe, które świadczą pracę zarówno w domu pomocy społecznej, jak i zakładach opieki zdrowotnej (np. pielęgniarki i lekarze), a to byłoby niesprawiedliwe w stosunku do innych pracowników domów pomocy społecznej.
Rozumiejąc trudną sytuację pracowników domów pomocy społecznej, pod koniec ubiegłego roku tutejszy resort wystąpił do wszystkich wojewodów z prośbą o rozważenie możliwości zwiększenia środków finansowych w zakresie wysokości dotacji przekazywanych dla domów pomocy społecznej, w tym na wynagrodzenia pracowników. Zwiększenie przedmiotowej dotacji miało na celu zapewnienie poprawy warunków życia mieszkańcom domów, jak i poprawę warunków zatrudnienia pracowników. Jednakże kompetencje w zakresie wielkości przekazanych środków i sposobu ich wykorzystania leżały po stronie wojewodów. Z informacji posiadanych przez Departament Pomocy i Integracji Społecznej wynika, że w części województw w trzecim kwartale ubiegłego roku wojewodowie przekazali dodatkowe środki, które zostały przeznaczone na wypłatę dodatkowych uposażeń (premie, nagrody) dla pracowników domów pomocy społecznej.
Ponadto w pierwszej połowie 2007 r. podzielono środki z rezerwy celowej budżetu państwa w wysokości 14 mln zł, z czego 12 mln środków inwestycyjnych na zadania związane z realizacją programów naprawczych. Na początku października ubiegłego roku przekazano dodatkowe środki dla domów pomocy społecznej w wysokości ponad 33 915 tys. zł na realizację programów naprawczych. Również województwa przekazały dodatkowe środki na realizację tych zadań. W roku 2008 najprawdopodobniej kwota dotacji dla domów pomocy społecznej na realizację programów naprawczych przekroczy kwotę 20 mln zł.
Informuję także, że kwestie dotyczące pracowników domów pomocy społecznej nie mogą być w jakikolwiek sposób regulowane w projektowanej ustawie o zawodzie pracownika socjalnego. Projekt przedmiotowej ustawy, od strony formalno-porządkowej, ma na celu przede wszystkim uporządkowanie spraw związanych z wykonywaniem zawodu pracownika socjalnego oraz reguluje jego prawa i obowiązki. Określa także formalne normy jego wykonywania oraz szczegółowe kwalifikacje zawodowe oraz proces ich zdobywania. Ustawa ma gwarantować profesjonalne przygotowanie kadr do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.
Ponadto informuję, że ministerstwo nie prowadzi statystyk związanych z rotacją kadr pomocy społecznej.
Z poważaniem
Minister
Jolanta Fedak
Warszawa, dnia 31 marca 2008 r.
Zobacz także:
Raport Portalu i Gazety Pielęgniarek i Położnych – Pielęgniarka DPS
Aktualności według działów – pielęgniarka DPS
